کتاب العین المجلد 7

اشارة

سرشناسه : خلیل بن احمد، 100 - 175 ق.

عنوان قراردادی : کتاب العین

عنوان و نام پدیدآور : ترتیب کتاب العین/ خلیل بن احمد الفراهیدی؛ تحقیق الدکتور مهدی المخزومی، الدکتور ابراهیم السامرائی؛

مشخصات نشر : بیروت : مؤسسة الأعلمی للمطبوعات (الطبعة الاولی) ؛ 1408ق = 1988م = 1367.

مشخصات ظاهری : 8 ج.

موضوع : زبان عربی -- واژه نامه.

شناسه افزوده : سامرائی، ابراهیم، 1920 - م. ،Samarrai, Ibrahimمحقق

شناسه افزوده : مخزومی، مهدی، محقق

توضیح : «کتاب العین»، اثر خلیل بن احمد عمر بن تمیم ابو عبدالرحمن فراهیدی، اولین کتابی است که در موضوع لغت به زبان عربی تالیف شده. وی مدتی در بادیه اعراب به گردش پرداخته و شنیده های خود را در مجموعه ای تدوین نموده است. گرچه اساس کار وی با لغات نویسان امروزی فرق می کند؛ ولی شاکله ی هر دو روش یکی است.

خلیل کتابش را با حرف عین آغاز کرده و به همزه ختم کرده است. به همین دلیل و بر مبنای یک سنت قدیمی عربی که بعضی کتب لغت را با نام اولین حرف آن نام گذاری می کردند، این کتاب «العین» نامیده شد.

کتاب با واژه نامه ای که مدخل های آن به ترتیب مخارج حروف مرتب شده و از حرف حلقی عین آغاز شده است. خلیل برای نخستین بار حروف الفبای عربی را در بیت زیر گرد آورد:

صف خلق خود کمثل شمس اذ بزغت یحظی الضجیع بها بخلاء معطار.

وی، دلیل عدم شروع با همزه را بی ثبات بودن همزه و قابل تبدیل بودنش می داند و همزه را در خیلی موارد که در ابتدای کلمات آمده، زاده یا مبدله می داند؛ دیگر حروف عله را هم بدین خاطر در آخر قرار داده است.

ترتیب العین این گونه است:

(ع، ح، ه، خ، غ، ق، ک، ج، ش، ض، ص، س، ز، ط، د، ت، ظ، ذ، ث، ر، ل، ن، ف، ب، م، و، ا، ی، ء)

وی، لغات عرب را به حلقیه، لهویان، شجریه، اشلیه، نطعیه، لثویه، زلفیه، شفویه و هوائیه، تقسیم و بیست و نه حرف لغت عرب را در این نه قالب ریخت و کتاب العین را تالیف نمود.

ص: 1

اشارة